Pjesëmarrja e shtetasve shqiptarë në radhët e Forcave të Mbrojtjes të Izraelit (IDF), në konfliktin kundër popullit palestinez, po ngre shqetësime serioze ligjore, politike dhe humanitare, ndërsa përkon me zhvillime të rëndësishme diplomatike dhe juridike që ndikojnë edhe në pozicionin e Shqipërisë dhe Kosovës.. Sipas një raportimi të Institutit për Siguri, Integrim dhe Deradikalizim (INSID), më shumë se 200 shqiptarë, përfshirë të rinj dhe të reja, ndodhen aktualisht në zonat e luftës në Gaza dhe Liban, si mercenarë në shërbim të Izraelit.
Përfshirja në luftëra të huaja, pa autorizim shtetëror, është e ndaluar me ligj në Shqipëri. Neni 265/a i Kodit Penal parashikon dënim deri në 10 vjet burg për çdo shtetas që merr pjesë në luftime jashtë territorit të Republikës së Shqipërisë, si pjesë e forcave të huaja të armatosura ose grupeve mercenare.
Ndërsa disa individë i janë bashkuar IDF-së përmes programit të njohur si “Mahal”, që lejon pjesëmarrjen vullnetare të të huajve në ushtrinë izraelite, burime të ndryshme kanë ngritur shqetësime për mundësinë e përfshirjes së disa figurave fetare protestante në procesin e rekrutimit të të rinjve shqiptarë, duke i orientuar ata drejt radhëve të IDF-së. Këto pretendime nënvizojnë nevojën për hetime të mëtejshme nga institucionet shqiptare, për të verifikuar nëse ka struktura që kanë ndikuar në përfshirjen e drejtpërdrejtë të qytetarëve në një konflikt të jashtëm të armatosur.
Ky dyshim vjen në një kohë kur Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë ka urdhëruar Izraelin që të ndalojë menjëherë ofensivën ushtarake dhe çdo akt që mund të konsiderohet si gjenocid në të gjithë Rripin e Gazës. Urdhri i GJND-së e vë konfliktin në Gazë në qendër të vëmendjes ndërkombëtare dhe mund të sjellë pasoja ligjore për këdo që merr pjesë në veprime që shkelin të drejtën humanitare ndërkombëtare.
Në vitet 2023–2025, marrëdhëniet midis Shqipërisë dhe Izraelit janë forcuar ndjeshëm, duke përfshirë fushat e mbrojtjes, ekonomisë, turizmit dhe kulturës. Në qershor 2023 u nënshkrua një Memorandum Mirëkuptimi për bashkëpunim në mbrojtje dhe siguri, ndërsa në prill 2024 u nënshkrua një deklaratë për forcimin e bashkëpunimit në turizëm. Maj 2024 shënoi ratifikimin e marrëveshjes për shmangien e tatimit të dyfishtë, ndërsa vizita historike e Presidentit izraelit Isaac Herzog në Shqipëri në shtator 2024 konsolidoi më tej këto marrëdhënie. Kryeministri Edi Rama ka qenë protagonist në këto zhvillime, duke njoftuar edhe fluturimet direkte midis dy vendeve në janar 2025 dhe duke shprehur mbështetje për Izraelin në forume ndërkombëtare.
Sipas Ministrisë së Shëndetësisë në Gaza, mbi 54,000 palestinezë janë vrarë dhe mbi 124,000 janë plagosur që nga fillimi i ofensivës izraelite. Në sulmet e 7 tetorit 2023 nga Hamas, 1,139 izraelitë u vranë dhe mbi 200 u morën peng.
Ekspertë të sigurisë dhe të drejtës penale ndërkombëtare paralajmërojnë se qytetarët shqiptarë të përfshirë në këtë konflikt mund të përballen me vdekje në fushëbetejë, ndjekje penale në Shqipëri, dhe në raste të caktuara, edhe me akuza ndërkombëtare për pjesëmarrje në krime lufte apo në veprime që përbëjnë shkelje të Konventave të Gjenevës.
Autoritetet shqiptare ende nuk kanë dalë me një deklaratë zyrtare lidhur me këto raportime. Megjithatë, duke marrë parasysh rrethanat dhe ndjeshmërinë e situatës, kërkohet veprim institucional urgjent për të identifikuar, hetuar dhe ndjekur ligjërisht çdo përfshirje të paligjshme në konflikte të huaja.
